Kerst - ofwel; hoe je een mens met een hart wordt...

Hans Stolp

Kerst als tijd van inkeer

Binnenkort is het weer Kerst: elk jaar weer een mooie tijd met gezelligheid, kerstmuziek, vrije dagen, huiselijkheid en gezelligheid.

Behalve dan voor mensen die net een geliefde verloren hebben of die vanwege een andere oorzaak een moeilijke tijd doormaken: die voelen zich juist in die tijd zo alleen en kijken verlangend uit naar het nieuwe jaar, wanneer het leven weer ‘gewoon’ wordt en alle kersttoestanden weer achter ons liggen. Wat dat betreft bewerkt Kerst ook een soort tweedeling: mensen die genieten van de kerstsfeer en anderen die zich juist dan zo alleen en buitengesloten voelen. Ons bewust zijn van wat anderen doorleven en rekening met eikaars gevoelens houden, is juist met Kerst belangrijk - om die tweedeling daarmee een beetje te overwinnen.

Kerst: als de dagen korter worden en het buiten koud is, zoeken we het meer binnenshuis dan daarbuiten. Buiten is het donker en kil, maar binnen is het licht, warm en gezellig. Juist daarom is Kerst van oudsher ook een tijd van inkeer. Naar binnen gaan betekent immers ook naar binnen gaan in het eigen hart. Kerst is daarmee bij uitstek de tijd van het jaar geworden, waarin we worden uitgenodigd het eigen hart binnen te gaan om in alle rust en met een verstilde aandacht stil te staan bij alles wat zich daar beweegt en voordoet.

Als we dan ook nog weten dat de stal uit het bekende Kerstverhaal, waar Maria haar kind baart, ons eigen hart symboliseert, wordt het nog duidelijker dat Kerst de tijd is waarin ons gevraagd wordt om aandacht voor het geheim van ons eigen hart. Wat maakt ons hart zo bijzonder? Waarom spreekt een mens met een hart ons aan en vinden we een mens zonder hart iemand die je maar beter ontlopen kunt? En hoe word je eigenlijk een mens met een hart? Word je dat vanzelf, of moet je daar ook iets voor doen? Kerst, het is eigenlijk het feest dat het geheim bezingt van de mens die ‘een mens met een hart’ wordt...

De esoterische betekenis van het ‘gewone’ kerstverhaal...

In de bijbel vinden we twee op het oog totaal verschillende kerstverhalen. Een eenvoudig, ontroerend en vertederend verhaal voor de ‘gewone’ mensen, en een groots, indrukwekkend, maar o, zo moeilijk te begrijpen verhaal voor ingewijden. Het eerste kerstverhaal, dat voor de ‘gewone’ mensen, vinden we in uitgebreide vorm in het Evangelie van Lucas (en in het kort in het Evangelie van Mattheus). Het tweede kerstverhaal heeft Johannes ons nagelaten. Maar laten we eerst maar eens stilstaan bij het eerste kerstverhaal: dat bekende verhaal over het kind Jezus, de kribbe en de stal.

Dat Kerstverhaal voor de ‘gewone’ mensen lijkt ogenschijnlijk namelijk een ontroerende en eenvoudige vertelling over een kind in de kribbe, over herders die het kind komen aanbidden en over engelen die hun lofzang zingen ter ere van de geboorte van dit kind. Maar dit op het oog zo eenvoudige verhaal bevat een geheime, verborgen betekenis. Die geheime betekenis van dit overbekende verhaal wordt ook wel de esoterische betekenis van het Kerstverhaal genoemd. Want dat woord, esoterisch, betekent immers verborgen of geheim.

Oppervlakkig gezien lijkt, zoals gezegd, het kerstverhaal van Lucas te gaan over een kind dat tweeduizend jaar geleden geboren werd en in een kribbe werd neergelegd. Oppervlakkig gezien lijkt het te vertellen over een engelenkoor dat aan de hemel verschijnt en door herders waargenomen wordt. Oppervlakkig gezien lijkt het te gaan om koningen uit het verre oosten die, geleid door een ster, het kind komen opzoeken om het te aanbidden. Maar in wezen gaat dit bijzondere verhaal over het goddelijke kind in mijzelf: mijn diepste, mijn eigenlijke kern. Dat goddelijke kind is onder vele namen bekend: bijvoorbeeld als mijn hoger zelf, als de geest in mij, als mijn Boeddha-natuur, als de Zonnegeest of als de innerlijke Christus. Heel mijn leven en al de ervaringen die ik in mijn leven opdoe, zijn erop gericht dit goddelijke kind in mijzelf aan het licht te brengen. Gelukkig sta ik er hij die tweede geboorte niet alleen voor: de engelen behoeden de geboorte van dat kind in mijn hart.

Alle andere details uit het bekende kerstverhaal zijn evenzovele beelden die mij iets vertellen over de geboorte van het goddelijke kind in mijn hart. De eenvoudige stal symboliseert mijn hart. De kribbe - de voederbak van de dieren - symboliseert de eenvoud en het harde werken aan jezelf dat nodig is om de geboorte van het goddelijke kind mogelijk te maken. De donkere stal (een grot, volgens de oude verhalen) symboliseert bovendien het feit dat het goddelijke kind in mijn hart in het diepste donker geboren wordt. En daarmee meestal in een tijd die mij zwaar valt en waarin ik geen enkele oplossing meer zie: juist dan is er geen andere uitweg dan overgave en loslaten. En al die dieren die heel rustig om dat kind en die kribbe heen liggen, symboliseren mijn egokrachten (mijn angst, teleurstelling, jaloezie, onzekerheid enzovoort) die tot rust komen als het goddelijke kind hen met zijn vertrouwen, overgave en liefde doorstraalt. Deze esoterische betekenis van het ‘gewone’ kerstverhaal - de geboorte van het goddelijke kind in mijn hart - is de eigenlijke betekenis van dit overbekende verhaal. Om die betekenis gaat het eigenlijk. En dus niet zozeer om de letterlijke betekenis.

Esoterisch betekent dat het over mijzelf gaat...

Al die mensen die het kerstverhaal van Lucas letterlijk lezen, vatten het op naar zijn exoterische betekenis. Een woord dat uiterlijk of buiten betekent. Als je dit verhaal dus naar zijn exoterische betekenis leest, is het een verhaal waar jijzelf buiten staat. Een verhaal over een kind dat tweeduizend jaar geleden geboren werd. Weliswaar is het een mooi en ontroerend verhaal, maar wanneer je het exoterisch leest, is het ook een verhaal waar wijzelf niet zoveel mee van doen hebben.

De bedoeling is natuurlijk dat de mens als het ware opklimt van de letterlijke betekenis van dit verhaal naar het inzicht in de geheime of verborgen betekenis van dit verhaal. Het is de bedoeling dat wij geestelijk zó groeien dat we gaandeweg steeds gevoeliger worden voor die verborgen, esoterische betekenis. Dat we gaan ontdekken dat dit verhaal iets vertelt over het grootste geheim dat een mensenhart maar bevatten en ontdekken kan: de geboorte van het goddelijke kind in ons eigen hart. Wanneer we dit verhaal zó opvatten, begint het heel persoonlijk en heel direct tot ons zelf te spreken. Dan ontdekken we dat dit verhaal ons onontkoombaar aan het werk zet. En dat het ons een spiegel voorhoudt: is die goddelijke kracht in jou al aan het licht gekomen? Heb je die stille, verborgen bron in je eigen hart, die bron van diepe vrede, vertrouwen en overgave al in jezelf opgedolven? En zo ja, lukt het je om je steeds weer aan aan dat goddelijke kind in jezelf over te geven, in plaats van je te laten meeslepen door al die donkere ego-gevoelens in je eigen hart?

Wanneer we het kerstverhaal naar deze esoterische betekenis op ons laten inwerken, kunnen we ook begrijpen, waarom dat woord esoterisch niet alleen geheim of verborgen betekent, maar dat de tweede betekenis van dit woord innerlijk betekent.

Want het kerstverhaal gaat niet over iets buiten onszelf, nee, het beschrijft een innerlijke werkelijkheid in mijzelf.

Het kerstverhaal van Johannes

Het tweede kerstverhaal in de bijbel vinden we meteen aan het begin van het Evangelie van Johannes. In een gedeelte dat wel de inleiding of de proloog van Johannes genoemd wordt. Het is, zeker met Kerst, de moeite waard om dit stuk hardop voor te lezen - ook wanneer je alleen bent. Want deze tekst, Johannes 1:1-18, heeft een geweldige kracht die meteen voelbaar wordt bij het voorlezen. Het is, zo merk ik zelfbij het lezen van deze tekst, een kracht die meteen op ons hart inwerkt en ons tot tranen toe ontroert. En dat gebeurt ook dan, wanneer we deze tekst niet meteen begrijpen.

Dat is overigens wel bijzonder: dat er van een tekst een grote, voelbare tekst kracht uitgaat, ook wanneer we de diepere betekenis ervan niet begrijpen. De proloog van Johannes is zelfs de tekst waarvan, vergeleken met alle andere bijbelse teksten, de meeste kracht uitgaat. Dat vertelt de esoterische traditie tenminste, en ik kan dat helemaal navoelen. Maar als dat waar is, dan moet de proloog wel een heel bijzondere tekst zijn - en dat is het ook!

In dit kerstverhaal van Johannes wordt verteld dat het Woord vanuit de hoogste hoogten is neergedaald op aarde. Het Woord: dat is de naam die de ingewijden in Efeze - waar Johannes woonde - aan de hoogste goddelijke Geest gaven die ze bij hun inwijding, en dus bij hun uittreding tot in de hoogste geestelijke wereld, mochten ontmoeten.

De ingewijden van Efeze beleefden die ontmoeting met het Woord als de meest bijzondere en de meest indrukwekkende ervaring van hun leven. Steeds stond die ontmoeting hen weer voor ogen, steeds weer voelden ze de diepe ontroering en eerbied die hen toen vervulde, en steeds weer voelden ze de zo heel bijzondere kracht die van deze goddelijke Geest uitging: een kracht van louter liefde, zoals ze die op aarde nog nooit ervaren en gevoeld hadden. Dat ze hun lichaam hadden mogen verlaten, en dat ze tot in die hoogste wereld hadden mogen opklimmen om daar oog in oog met deze stralende gestalte van louter licht te mogen staan, het bleef hen een leven lang vervullen met diepe verwondering en eerbied.

Sinds die tijd bleven ze ernaar verlangen om deze Geest van pure Liefde opnieuw te mogen ontmoeten. Ze bleven ernaar verlangen om de uitstraling van die liefde weer te mogen ervaren en zich als het ware weer even in die liefde te mogen onder-dompelen. En het gaf hen een diep gevoel van heimwee dat ze sinds hun terugkeer uit de geestelijke werelden weer aan hun lichaam gekluisterd waren en niet meer konden opklimmen tot in die hoge wereld. Heimwee bleef dan ook hun vaste metgezel in het leven op aarde, sinds ze die zo bijzondere reis bij hun inwijding hadden mogen maken.

De geboorte van het Woord op aarde

En nu is daar Johannes, die indrukwekkende oude man van wie zo’n natuurlijk gezag uitgaat, maar die op de een of andere manier tegelijk ook de belichaming van de liefde is. Als je zijn ogen ziet, voel je de kracht van de liefde die in hem leeft. En deze oude man schrijft in zijn Evangelie, dat kleine geschrift dat tegelijk zijn levenswerk is, dat die allerhoogste Geest van de Liefde, het Woord, nu tot op de aarde is afgedaald. Zoek die Geest niet langer buiten jezelf, ver weg in de hoogste geestelijke werelden, maar zoek hem nu hier op aarde, zegt Johannes tegen de ingewijden van Efeze.

Voor de ingewijden van toen een schokkende en nauwelijks te bevatten boodschap. Het Woord zou nu op aarde leven? Niet langer in de hoogste geestelijke wereld, maar gewoon hier op aarde? Hoe was dat mogelijk?

En dan beschrijft Johannes in korte, maar kernachtige bewoordingen hoe deze hoogste Geest van de Liefde door alle sferen heen was afgedaald naar de aarde. En hoe deze Geest zich belichaamd had in de mens Jezus van Nazareth, toen, toen hij gedoopt werd in de rivier de Jordaan. Dat moment, vertelt Johannes, het moment van de doop van Jezus, was het moment waarop het Woord op aarde geboren werd, een moment waarop heel de kosmos zijn adem inhield. Het Kerstfeest, ofwel: het Christusfeest, betekent volgens Johannes dus de geboorte van het Woord of de Christus op aarde. En dat gebeurde toen deze kosmische Geest van de Liefde tot in de sfeer van de aarde neerdaalde en zich bij de doop in de Jordaan verbond met Jezus van Nazareth.

En, zegt Johannes vervolgens tegen de ingewijde Efeziërs, toen Jezus na drie jaar stierf aan het kruis, gaf hij de Geest - en dat hield in dat het Woord nu geboren werd als een aarde-kracht. Want in het lichaam en de ziel van Jezus was de allerhoogste Geest van de Liefde, het Woord, in drie jaar tijd omgevormd tot een kracht die paste bij het lage energiepatroon van de aarde en die daarom nu ook heel direct op aarde werkzaam kon worden.

Sinds die tijd, vertelt Johannes, hoeven wij de Geest van de Liefde niet meer in verre geestelijke werelden te zoeken, maar kunnen wij die gewoon op aarde vinden, in ons eigen hart. We hoeven het leven ‘alleen maar’ aan ons te laten schaven en beitelen, we hoeven ‘alleen maar’ te groeien aan de lessen van het leven, om te gaan ervaren hoe door die lessen en die geestelijke groei het Woord nu in ons eigen hart geboren wordt.

Ga naar binnen in je eigen hart, zegt Johannes tegen de ingewijden van Efeze, en daar zul je die liefdeskracht vinden waarnaar jullie zo’n heimwee hebben.

Zoek in je eigen hart, kijk in de ogen van andere mensen en zie, hoe het Woord in de ogen van anderen zichtbaar en voelbaar wordt.

De geboorte van de liefde

Het Woord wordt in de christelijke traditie meestal de Christus genoemd. Hij is de hoogste Geest van de Liefde, en daarom betekent zijn geboorte op aarde dat de ware liefde zijn intocht houdt op aarde. Vele grote ingewijden uit het verleden hadden de nadering van deze Geest, de Christus al gevoeld en waargenomen: Zarathoestra bijvoorbeeld, of de heilige Rishi’s die aan de wieg stonden van het Hindoeïsme.¹ Maar ook iemand als Boeddha die, geïnspireerd door de naderende Christus, sprak over mededogen en daarmee de basis legde voor een groei in liefde die de Christus brengen kwam. (Begrijp me goed: de Christus heeft vele namen en wordt in alle religies gekend. Johannes vertelt met zijn kerstverhaal dus over een universeel gebeuren: de intocht van de kosmische liefde op aarde!)

Sinds die tijd werkt het Woord of de Christus in de sfeer van de aarde. Sinds die tijd klopt hij aan de deur van ons hart. Sinds die tijd zoekt hij maar een ding: om in onze harten werkzaam te mogen worden en ons op die manier om te vormen tot mensen met een hart vol liefde. Wanneer de Christus (of: het Woord, de Zonnegeest, de Boeddha-natuur, de Geest of het hoger Zelf) in ons hart geboren wordt, breekt dan ook ons eigen kerstfeest aan.² Want kerstfeest betekent simpelweg, zoals we al eerder zagen: Christusfeest. Met de geboorte van de Christus in ons hart worden wij eindelijk omgevormd tot mensen met een hart - omdat op dat moment de ware liefde in ons hart ontwaakt. En elke keer, wanneer wij dat geheimzinnige, maar ook zo indringende kerstverhaal van Johannes lezen, worden daarmee de liefdesenergieën van de Christus in ons hart opnieuw tot leven gewekt.

Tweeduizend jaar voorwerk

De ingewijden uit Efeze konden het maar heel moeilijk begrijpen dat het Woord of de Christus nu op aarde afgedaald en in hun eigen hart te vinden was. Ze waren hun hele leven lang ingesteld op het feit dat zij het Woord alleen konden ontmoeten door een uittreding, en dat zij hem alleen konden vinden door op te klimmen tot in de hoogste geestelijke wereld. Altijd weer waren zij met hun hart bij die andere wereld, achter de sluier. Ze leefden wel hier, op aarde, maar hun hart lag elders. En ze verlangden naar de tijd dat ze voorgoed van hun aardse lichaam zouden worden losgemaakt en bevrijd zouden worden van de beperking die het leven in een fysiek lichaam op aarde met zich meebracht. Kort gezegd: ze waren meer op de hemel, dan op de aarde gericht.

En nu is daar Johannes, die alles op zijn kop zet, en die hen erop wijst dat ze het Woord hier op aarde kunnen vinden, in hun eigen hart. Het moet de ingewijden uit Efeze zeker een aantal levens gekost hebben, voordat ze eindelijk geleerd hadden om hier op aarde te zoeken, wat ze zoveel levens eerder in de geestelijke wereld hadden gevonden. Niet voor niets zijn er nog steeds heel wat mensen die de neiging hebben het licht, de ware liefde en ga zo maar door, in die andere wereld te zoeken, en niet hier op aarde. Die oude houding uit vroegere levens werkt nog steeds hij heel wat mensen door.

Maar hoe meer de ingewijden zich in hun volgende levens leerden richten op het aardse leven, hoe meer ze ook de stille, en vaak verborgen inwerking van het Woord of de Christus ondergingen die nu immers in de aura van de aarde werkzaam was. En dankzij die inwerking leerden ze geleidelijk, door hun verschillende aardse levens heen, tenminste drie belangrijke dingen: ze leerden om meer en meer op eigen benen te staan en in hun eigen kracht te geloven, ze leerden dat alle mensen gelijkwaardig zijn aan elkaar, én ze leerden vrij en onafhankelijk van wat anderen zeiden of dachten, te leven en te denken.

Deze drie: die innerlijke vrijheid, dat gevoel voor gelijkwaardigheid en die groeiende zelfstandigheid zorgen ervoor dat ze nu, in onze tijd, heel concreet de geboorte van het Woord in hun eigen hart kunnen ervaren. Die drie voorwaarden moesten ze zich eerst eigen leren maken, om daardoor de weg naar binnen te kunnen gaan en zich bewust te worden van hun eigen hart. Want alleen wie zich innerlijk vrijmaakt van het gezag van anderen over haar of hem, alleen wie leeft in een sfeer van gelijkwaardigheid, en alleen wie op eigen benen durft te staan, is vrij om naar binnen te gaan, want laat zich door anderen niet meer ongewild naar buiten trekken. Daarom is onze tijd de zo bijzondere tijd waarin wij allemaal - en niet alleen de oude ingewijden uit Efeze - eraan toe zijn om ons bewust te worden van de geboorte van het Woord of de Christus in ons eigen hart. Het is werkelijk een heel bijzondere tijd waarin wij leven! Een tijd waarin we voor het eerst in staat zijn elkaar te raken en te zegenen met de kracht van de innerlijke Christus die in ons ontwaakt is. Want het is werkelijk de kracht van Christus die werkzaam wordt tussen mensen die elkaar wakker roepen, die elkaar met liefde raken en zegenen, en die elkaar genezing en heling brengen.

Daarom wil ik dit artikel graag besluiten met een wens: de wens dat ieder van ons heel persoonlijk de geboorte van die goddelijke kracht in het eigen hart bewust mag ervaren en meemaken. En moge het komende Kerstfeest een impuls voor die geboorte vormen...

1 Zie voor een verdere toelichting de waarnemingen van Zarathoestra, de Rishi’s en andere ingewijden mijn boek Aan synagoge, kerk en moskee voorbij, van religie naar menswording. terug

2 Het is in onze tijd belangrijk om te weten dat Jezus ook in de Koran het Woord genoemd wordt. Dat betekent dus dat ook in de Islam het eigenlijke geheim van Jezus die de Christus of het Woord werd, bewaard gebleven is. Ook in de Koran kunnen we dus allerlei esoterische verwijzingen terugvinden. terug

Hans Stolp is pastor en auteur en geeft lezingen. Meer informatie over Hans Stolp is te vinden op www.hansstolp.nl

Dit artikel is overgenomen uit Verwachting 45 - December 2007, een uitgave van stichting de heraut