Kerstfeest en Epifanie

Hans Stolp

De Oosters-orthodoxe kerken zijn christelijke kerken die zich in 1054 bij het Grote Schisma (= scheuring) hebben afgesplitst van de Katholieke kerk. Het was in wezen een splitsing tussen het westelijke en het oostelijke deel van de christenheid.

De Oostersorthodoxe kerken kun je tegenwoordig weliswaar over de hele wereld aantreffen (ook in Nederland), maar haar bakermat ligt in Oost-Europa. In Griekenland, Roemenië en Servië zijn deze kerken bijvoorbeeld in het openbare leven nog steeds nadrukkelijk aanwezig. En in een land als Rusland is deze kerk, na de val van het communisme, weer helemaal opnieuw opgebloeid! Zo diep is zij geworteld in de Russische ziel.

In de Oosters-orthodoxe kerken zijn allerlei inzichten en gebruiken bewaard gebleven die in het westen verloren zijn gegaan. Neem nu bijvoorbeeld het Kerstfeest: dat feest blijft in de Oostersorthodoxe kerken niet beperkt tot twee dagen (25 en 26 december), zoals bij ons in het Westen. Het Oosters-orthodoxe Kerstfeest begint weliswaar - net als bij ons - op 25 december, maar eindigt pas op 6 januari, wanneer de doop van Jezus in de Jordaan wordt gevierd. Bovendien is het feest van de doop op 6 januari in de Oosters-orthodoxe kerken zelfs belangrijker dan het feest van de geboorte van Jezus op 25 december. Het wordt dan ook uitbundig gevierd.

We kunnen hieraan aflezen, hoezeer in de oosterse traditie het besef bewaard gebleven is dat het eigenlijke Kerstfeest de Epifanie of Verschijning van Christus is: de doop van Jezus in de Jordaan, toen de kosmische Christus op aarde neerdaalde, zich belichaamde in de mens Jezus en op die manier midden onder ons verscheen.

Het eigenlijke Kerstfeest valt dus op 6 januari, en niet op 25 december – en dat is precies datgene, wat ook het esoterisch christendom zegt. Zelf vind ik het zo bijzonder dat zulke inzichten die in het westen eeuwenlang verborgen moesten blijven, in andere delen van de wereld gewoon bewaard bleven en zelfs nu nog deel uitmaken van het geloofsleven van de mensen!

God en mens

Vanaf de doop in de Jordaan wordt Jezus de drager van de Christus: Jezus de Christus. Dan kunnen we in hem de godheid herkennen die zich in een mens belichaamd heeft: hij is dan God en mens beide. In de schilderkunst legt het Westen vooral de nadruk op het menselijke aspect en dus op de mens Jezus. Het Oosten benadrukt echter vooral het goddelijke aspect en legt dus de nadruk op de Christus. Kijk maar eens naar de schilderingen in de kerken: in het Westen zien we Jezus meestal afgebeeld als een mens, hangend aan het kruis. Denk bijvoorbeeld aan de staties in de katholieke kerken. Een drieluik als dat van Matthias Grünewald uit Colmar [1] (dat we in het vorige nummer van ons blad afdrukten), wordt zelfs gezien als een schoolvoorbeeld van de manier waarop het westen vooral het menselijke aspect van Jezus Christus benadrukt: op dat drieluik wordt de lijdende Christus afgebeeld op een uiterst menselijke en realistische wijze die veel kijkers schokt.

In het Oosten wordt daarentegen alle nadruk gelegd op de Christus; daar vinden we de kosmische Christus, Christus Pantocrator (Christus de Almachtige), geschilderd in de koepel van de kerk, dus op de meest verheven, boven alles uitrijzende plek in de kerk.

Hoe veelzeggend: het woord Kerst is een verbastering van Christus - en dus niet van de naam Jezus. Ook daarin mogen we een aanwijzing zien dat het Kerstfeest weliswaar begint op 25 december, maar dat het zijn hoogtepunt vindt in de Epifanie of de Verschijning van Christus, die op 6 januari valt. Daarom willen we in dit nummer van ons blad bij de Epifanie of de Doop van Christus stilstaan door een schildering van Domenico Ghirlandaio (1449 – 1494) af te drukken [2]. Dit prachtige schilderij roept, denk ik, precies die eerbied en verwondering in ons op, waarmee we dit hoogtepunt van het kerstfeest in de stilte van ons hart mogen gedenken!

[1] Mathias Grünewald museum Unter den Linden Issenheim Colmar

[2] Ghirlandaio, Domenico 1486-90 Fresco, Cappella Tornabuoni, Santa Maria Novella in Florence klik hier

Dit artikel is overgenomen uit Verwachting nr. 61 2012. Een uitgave van de stichting De Heraut. zie ook www.stichtingdeheraut.nl