Echt luisteren bewerkt wonderen

Hans Stolp

Vooringenomen of open luisteren

Met een zekere regelmaat heb ik in de loop van mijn leven interviews gegeven. Daarbij viel het mij op dat de ene interview(st)er zo’n heel andere instelling had dan de andere. Er waren journalisten die van te voren al precies wisten welke antwoorden ze van mij wilden horen. Met een zekere behendigheid stelden zij hun vragen zodanig dat ik schijnbaar als vanzelf kwam te spreken over de punten die zij op hun lijstje hadden. Suggestieve vragen vormden daarbij een onderdeel van deze methode. Het ging hen er duidelijk níet om écht te horen wat mijn inzichten waren, nee, ze wilden horen wat ze zelf in hun hoofd hadden. En vooral wilden ze uitspraken waarvan ze dachten dat die de aandacht zouden trekken.

Zo was er één journalist die een aantal verschillende uitspraken die ik tijdens het interview over engelen gedaan had, uit hun verband haalde en ze los onder elkaar zette, met als kop daarboven: Uitspraken van de engelendominee… Het zal duidelijk zijn dat ik mijzelf in dat interview niet herkende en dat ik me geneerde voor de inhoud ervan: het leek alsof ik een wereldvreemde goeroe was, die los uit de pols wel even zou vertellen wie en wat de engelen waren…

Gelukkig waren er ook andere journalisten, die integer waren en die er werkelijk op bedacht waren om te luisteren naar wat ik zeggen wilde. Zij waren het die mij door hun aandachtige vragen en hun respectvolle manier van luisteren verwarmden. Journalisten die niet van te voren al in hun hoofd hadden hoe de grote lijn van het interview moest verlopen, maar die het geduld en de onbevangenheid hadden om te luisteren naar wat er al pratend met elkaar, aan inzichten en ervaringen naar boven kwam.

Het opvallende is dat ik - terugkijkend - die ‘vervelende’ interviews zo goed als vergeten ben, maar dat een paar andere gesprekken, waarbij de journalisten onbevangen luisterden, in mijn herinnering gegrift staan als kostbare momenten. Waarom? Omdat zij mij door hun oprechte aandacht en door de vragen die ze stelden, dingen lieten zeggen die ik mij pas op dat moment echt bewust werd. Zij hielpen mij dus ontdekkingen te doen en mij bewust te worden wat er in de diepte van mijn ziel al halfbewust sluimerde.

Annemieke Schrijver:
het interview is een ontmoeting van hart tot hart

De beste journaliste en interviewster die ik heb meegemaakt, is zonder twijfel Annemieke Schrijver, presentatrice bij de Ikon. De interviews met haar waren niet zozeer interviews (zeg maar: ondervragingen), het waren echte gesprekken: ontmoetingen van hart tot hart. Door haar oprechte aandacht sprak ik bij haar steeds weer dingen uit, die mijzelf verrasten en die mij een nieuw en verdergaand inzicht gaven.

Zij is ook de enige aan wie ik tijdens een interview ooit iets heb verteld over de liefde die ik voor Christus voel. Ik heb dat toen niet alleen vertéld, maar haar dat ook als vanzelf laten voelen. Dat was een heel bijzondere ervaring. Want die liefde leeft als een grote, maar ook zo’n kwetsbare schat in mijn hart dat ik daar moeilijk over praten kan, meestal alleen maar vanuit een zekere afstandelijkheid.

Zo werd Annemieke Schrijver voor mij hét voorbeeld van een mens die waarachtig en intens luisteren kan. Zij liet mij zien hoe wij ‘alleen maar’ door de kracht van ons luisteren de ander verdieping van inzicht kunnen schenken. Ook liet zij mij zien hoe wij de ander het geschenk kunnen geven om in alle openheid te vertellen over de kwetsbaarheden die leven in zijn (haar) hart. Kwetsbaarheden die, zoals wij bijna allemaal uit ervaring wel weten, alleen maar uitgesproken kunnen worden tegenover iemand die echt en waarachtig luistert. En zulke mensen zijn er niet zoveel.

Het waarachtige gesprek is een heilige gebeurtenis

In een column met als titel Luisteren omschrijft Annemieke Schrijver (de column is terug te vinden op haar website) haar manier van luisteren als volgt: Leeg luisteren, zonder vooraf bedachte standpunten of inzichten over de ander. Groter vreugde ken ik niet. Maar, voegt ze aan die uitspraak toe: soms doet het pijn.

Dat is een opmerkelijke uitspraak. Enerzijds, omdat zij het waarachtige luisteren een leeg luisteren noemt: dus zonder van te voren al te weten hoe het gesprek zal gaan en wat er uit moet komen. Anderzijds, omdat zij zegt dat luisteren soms pijn doet. Waarom doet het pijn? Die pijn ontstaat als de geïnterviewde oppervlakkig blijft en niet het achterste van zijn of haar tong wil laten zien. Ofwel, zoals Annemieke dat noemt: als de ander niet met aandacht vertelt. En dus: als de ander niet écht is en niet vanuit de diepte van haar (of zijn) hart spreekt. En dan doet Annemieke een uitspraak die mij nog steeds diep raakt, omdat die paar woorden het mysterie van het waarachtige luisteren kernachtig samenvatten: De sacrale ruimte van de nabijheid wordt dan ontheiligd door onachtzaamheid en loze woordenstromen.

Voor Annemieke Schrijver is het gesprek (en dus ook een interview) een werkelijke ontmoeting. En iedere ontmoeting van hart tot hart is een heilige of sacrale gebeurtenis. Dat is voor haar de kern van elk gesprek. Ik moest meteen denken aan de woorden die Jezus Christus sprak: Waar twee of drie in mijn naam bijeen zijn, daar ben Ik in hun midden. (Mattheus 18 : 20). Dat betekent dus dat waar mensen van een gesprek een heilige ontmoeting maken, dat daar de Christuskracht werkzaam wordt. Dat Hij zelf dan voelbaar in ons midden is. Het is zíjn stille en vaak zo verborgen inwerking die de harten van twee mensen die zich innerlijk voor elkaar openstellen, samenbindt en verheft tot in een hoger bewustzijn. Dat is het geheim van het gesprek – en dus ook van het interview dat een ontmoeting van hart tot hart wil zijn.

Angst is bevroren verdriet

Annnemieke Schrijver vertelt in haar column ook over een psychiater die ze eens heeft geïnterviewd. Hij vertelde aan Annemieke over de genezing van een van zijn patiënten, een jonge man met psychoses. Na zijn genezing had deze zijn medicijnen weggegooid. Annemieke vroeg aan de psychiater hoe het mogelijk was dat deze jonge man van zijn psychoses bevrijd was. Zijn antwoord luidde: Omdat ik de mens in hem aansprak en niet zijn psychoses.

Daarna vertelde hij aan Annemieke hoezeer de jongeman onder zijn angsten geleden had. Daarom had hij hem op een zeker moment de opdracht gegeven om zijn eigen gezicht aan te raken en telkens deze mantra te herhalen: Ik ben een goed mens. Toen de jongen dat deed, begon hij plotseling zo hard te huilen, dat de tranen niet alleen uit zijn ogen liepen, maar ook uit zijn neus. Toen vroeg Annemieke aan de psychiater: Zou angst bevroren verdriet zijn? Ja, antwoordde de psychiater.

Wat een indrukwekkende reactie is dat! Annemieke ziet de gebeurtenis, waarover de psychiater haar vertelt, als het ware voor zich. Ze ziet de jongeman tegenover de psychiater zitten. Ze ziet de angst in de ogen van de jongeman en in de manier waarop hij zich beweegt. Ze ziet voor zich, hoe de psychiater hem de opdracht geeft zijn gezicht aan te raken en de mantra te herhalen. Ze ziet de tranen die beginnen te stromen en ze neemt innerlijk waar hoe de angsten van de jongeman in zijn tranen beginnen op te lossen: gestolde angsten die tot leven komen en nu eindelijk losgelaten kunnen worden. En dan begrijpt ze: de angst van die jonge man is in wezen gestold verdriet. Verdriet dat niet de kans kreeg te stromen en op te lossen, maar zich verhardde en tot bron van onbedwingbare angsten in de ziel van de jonge man werd.

Dít is voor mij een schoolvoorbeeld van actief luisteren. Het begon, zoals we zagen met een leeg luisteren: onbevangen, zonder enig oordeel vooraf. Maar juist doordat Annemieke zo onbevangen luisterde, kon ze innerlijk in beelden waarnemen, wat de psychiater haar vertelde. En daardoor kon ze begrijpen wat de psychiater haar niet vertelde, maar wat als inzicht in haar geboren werd: angst is bevroren verdriet.

Zo zien we dat wat als leeg luisteren begint, als vanzelf omgevormd wordt tot actief luisteren. Het is deze vorm van luisteren die een nieuw inzicht brengt. De psychiater zal geraakt geweest zijn omdat Annemieke ook begreep wat hij niet had verteld. Misschien had hij zelf deze conclusie nog niet eens zo bewust getrokken, maar werd hij zich deze bewust doordat Annemieke de essentie van deze gebeurtenis in woorden tot uitdrukking bracht. En Annemieke voelde zich ontroerd en geraakt omdat zij dit zo bijzondere inzicht al luisterend mocht opdoen. Door de manier waarop dit gebeurde, is zij dit inzicht nooit meer vergeten en draagt zij deze verworven kennis voorgoed met zich mee. Daarom schreef ze er ook een column over.

Opgetild tot een hoger bewustzijn

Wat deze twee: de psychiater en Annemieke in hun gesprek beleefden, dát is het wat Jezus Christus met zijn uitspraak: Waar twee of drie in mijn naam bijeen zijn, ben ik in hun midden, bedoelt.

Want heldere inzichten die zomaar tijdens een gesprek geboren worden, komen voort uit de inspiratie van Christus zelf. Als twee mensen zich werkelijk van hart tot hart met elkaar verbinden, is het Christus die hun harten tot een hoger bewustzijn verheft. En daar, in dat hogere bewustzijn, kan Hij in de harten van de mensen zulke grootse inzichten geboren laten worden.

Daarom kan écht luisteren zulke wonderen bewerken: wonderen van inzicht.

Dit artikel is overgenomen uit Verwachting 72 feb 2014. Een uitgave van stichtingdeheraut